Menu
Blog

Kortyzol – zmiany hormonalne w otyłości

kortyzol odchudzanie otyłość zaburzenia hormonalne jadietetyk

Przyczyną otyłości nie jest tylko nadmiar jedzenia i brak aktywności fizycznej. Jeżeliby tak było, odchudzanie byłoby rzeczą banalnie prostą- wystarczyłoby zmniejszyć pobór energii, wprowadzić aktywność fizyczną i po problemie. Niestety w ogromnej liczbie przypadków sprawa nie jest taka prosta. Dlaczego? Ostatnio bardzo wiele mówi się o zaburzeniach hormonalnych związanych z otyłością i pod lupę bierze się przede wszystkim kortyzol.

Otyłość jest uwarunkowana wieloma czynnikami endokrynologicznymi, metabolicznymi, genetycznymi, środowiskowymi, a także psychologicznymi i behawioralnymi. Do przyczyn otyłości zalicza się również przewlekły stan zapalny o niskim stopniu nasilenia oraz stres.

Kortyzol i cynk

Kortyzol jest ważnym regulatorem metabolizmu i różnicowania adipocytów, przyczyniając się do adipogenezy i zwiększonych zapasów tłuszczu trzewnego. Ponadto kortyzol odgrywa istotną rolę w szlaku sygnałowym insuliny, ponieważ upośledza wrażliwość na insulinę w kilku tkankach, co może przyczynić się do insulinooporności.

W warunkach fizjologicznych kortyzol działa przeciwzapalnie- hamuje wydzielanie zapalnych cytokin, takich jak TNF-α i IL-6. Niestety nadmiar kortyzolu działa odwrotnie- nasila przewlekły stan zapalny. Ponadto przewlekle wysoki poziom kortyzolu sprzyja rozrostowi tkanki tłuszczowej, co upośledza działanie insuliny, powoduje hiperglikemię i dyslipidemię. Kortyzol hamuje także translokację GLUT4 do błony komórkowej, zmniejszając w ten sposób wychwyt glukozy przez komórkę, powodując hiperglikemię.

Kortyzol ma również wpływ na metabolizm mikroelementów, takich jak cynk. Cynk ma wpływ na wszystkie podstawowe procesy życiowe. Wpływa między innymi na wydzielanie insuliny przez trzustkę. Wysoki poziom kortyzolu może prowadzić do niedoboru cynku, ponieważ indukuje ekspresję genów metalotioneiny i transportera cynku Zip14, które odgrywają kluczową rolę w dystrybucji tego pierwiastka w całym organizmie. Badania pokazują że obniżone stężenie cynku w surowicy u osób otyłych jest związane z rozwojem insulinooporności, z przewlekłym stanem zapalnym i stresem oksydacyjnym. Cynk hamuje produkcję glukozy i zwiększa syntezę glikogenu, przyczyniając się do homeostazy glikemicznej, zatem zmiany parametrów biochemicznych cynku obserwowane u osób otyłych przyczyniają się do rozwoju zaburzeń w syntezie, wydzielaniu i działaniu insuliny.

Wysoki poziom kortyzolu wpływa na stężenie cynku, ale stężenie cynku również ma wpływ na poziom kortyzolu

Badania potwierdzają, że cynk hamuje wiązanie glikokortykoidów z ich receptorem, ponieważ w receptorze tych hormonów znajduje się region wiązania cynku. Dlatego ten mikroskładnik odżywczy zmniejsza działanie glikokortykoidów w organizmie. Badania wykazały, że nadmiar cynku w nadnerczach ma wpływ na syntezę i wydzielanie kortyzolu, ponieważ cynk działa na grupy sulfhydrylowe błon komórkowych, a tym samym hamuje kilka enzymów błonowych, w tym ATPazę i cyklazę adenylową, które blokują wydzielanie kortyzolu przez komórki kory nadnerczy. Z drugiej strony wykazano, że niedobór cynku w diecie jest czynnikiem przyczyniającym się do zwiększonego wydzielania kortyzolu, ponieważ zmniejszenie jego stężenia w surowicy zwiększa aktywność osi HPA, a następnie zwiększa wydzielanie glikokortykoidów z kory nadnerczy. 

Choć są to mechanizmy prawdopodobne i wymagają większej ilości badań, które pozwolą ostatecznie określić wzajemne relacje pomiędzy kortyzolem, insuliną a cynkiem, warto zastanowić się jak możemy sobie pomóc, gdy podejrzewamy u siebie problemy z wydzielaniem kortyzolu. 

Dlaczego mamy wysoki poziom kortyzolu? 

Fizjologicznie kortyzol rośnie w kilku sytuacjach:

  • po posiłku
  • podczas stanu zapalnego, stresującej sytuacji
  • podczas produkcji energii, na przykład w trakcie treningu fizycznego

Kortyzol jest wydzielany zgodnie z rytmem dobowym pod wpływem hormonu adrenokortykotropowego. Jego najwyższe stężenie jest w godzinach porannych, najniższe natomiast w godzinach wieczornych. Dlatego jeśli towarzyszy nam chroniczny stres, wydzielanie kortyzolu jest zaburzone- przed snem poziom kortyzolu jest wysoki, a rano niski.

Co przyczynia się do wysokiego poziomu kortyzolu?

  • chroniczny stres
  • stan zapalny
  • nadmiar stymulatorów (na przykład napoje energetyczne)
  • nadmierna aktywność fizyczna
  • brak snu, późne chodzenie spać 
  • tak zwani dawcy czasu, czyli sztuczne światło w godzinach wieczornych 
  • późne spożywanie pokarmów
  • operacje, kontuzje, infekcje
  • niedobory wcześniej wspomnianego cynku, żelaza, kwasu foliowego, witaminy B6, B12, D3

Niestety diagnostyka dysfunkcji w dobowym wydzielaniu kortyzolu jest nie lada problemem. Dlaczego? Po pierwsze pobranie krwi jest stresorem dla organizmu, co może zaburzyć wyniki. Po drugie hormony bada się zazwyczaj rano, a osoby z zaburzonym rytmem dobowym mogą mieć prawidłowy kortyzol w godzinach porannych, ale nieprawidłowy wieczorem. Jedynym słusznym badaniem jest oznaczenie kortyzolu w ślinie w kilku punktach czasowych (najczęściej od 3 do 5). Pobranie materiału powinno odbyć się w naturalnym środowisku, najlepiej we własnym domu, w miejscu, w którym czujemy się dobrze. Kortyzol w ślinie jest dość stabilny, dlatego pobranie materiału nie musi odbyć się w punkcie pobrań.

Jakie objawy powinny nas skłonić do zbadania poziomu kortyzolu?

  • problemy z zasypianiem, bezsenność, sen przerywany, uczucie zmęczenia po przebudzeniu
  • częste bóle głowy
  • zmęczenie, osłabienie
  • niskie libido
  • rozdrażnienie, zły nastrój
  • częsta i silna ochota na coś słodkiego
  • wybuchy złości
  • problemy z pamięcią
  • problemy z odchudzaniem
  • niestrawność

Co zrobić, gdy mam wysoki kortyzol? 

Kilka bardzo uniwersalnych porad:

  • eliminacja przewlekłych infekcji i stanów zapalnych (warto na przykład udać się na kontrolę do dentysty)
  • wyeliminowanie z diety produktów, po których czujemy się źle 
  • ograniczenie alkoholu i kofeiny
  • rzucenie palenia
  • eliminacja nadmiernej aktywności fizycznej na poczet długich spacerów, jogi 
  • rezygnacja z pracy zmianowej, wczesne chodzenie spać 
  • całkowite ograniczenie światła niebieskiego na 2 godziny przed snem 
  • rozpoczęcie dnia od wyjścia na świeże powietrze
  • regularne spożywanie posiłków
  • duża ilość warzyw, szczególnie kiszonych i umiarkowana owoców
  • eliminacja cukru, żywności przetworzonej, tłuszczów trans
  • dobór odpowiedniej probiotykoterapii
  • odpowiednio dobrana suplementacja cynkiem
  • zbadanie poziomu witaminy D3 i suplementacja w odpowiedniej dawce 

Gdy wprowadzimy w życie te bardzo uniwersalne zasady, ograniczymy stres, wprowadzimy odpowiednie żywienie, odchudzanie będzie prostsze.

Podsumowując często wspominam, że do otyłości należy podejść jak do leczenia choroby, czyli holistycznie, ponieważ otyłość jest chorobą. Nie zgadzam się z bardzo często nadużywaną tezą, że liczą się jedynie kalorie i deficyt. Za otyłością stoi bardzo wiele mechanizmów głęboko ukrytych w naszym organizmie. Choć sama utrata masy ciała jest w stanie wiele ,,naprawić’’ to niestety, żeby do utraty masy ciała doszło, często najpierw trzeba coś ,,naprawić’’ innymi metodami. Takie metody to na przykład zmiana stylu życia czy uzupełnieniem niedoborów pokarmowych. 

Bibliografia: Morais J.B.S i in. (2019) Association Between Cortisol, Insulin Resistance and Zinc in Obesity: a Mini-Review. Biological Trace Element Research, 91:323-330

Brak komentarzy

    Zostaw komentarz