Wysoki poziom witaminy B12

Wysoki poziom witaminy B12

Witamina B12 zaliczana do witamin rozpuszczalnych w wodzie pełni w naszym organizmie szereg niesamowicie istotnych funkcji. Jest niezbędna do produkcji czerwonych krwinek, syntezy DNA, zdrowia układu nerwowego, prawidłowego przebiegu procesów energetycznych czy metabolizmu homocysteiny. Niedobry tej niezbędnej dla zdrowia witaminy mogą skutkować zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, anemią megaloblastyczną, zaburzeniami neurologicznymi czy depresją.

Niedobory witaminy B12 są dość powszechne i wynikają najczęściej z niedostatecznego spożycia wraz z dietą, zaburzeń wchłaniania, przyjmowania niektórych leków czy nadużywania alkoholu. Znacznie mniej mówi się na temat nadmiaru witaminy B12 we krwi.

Wysoki poziom witaminy B12 rzadko wynika z jej nadmiernego spożycia czy suplementacji, ponieważ nadwyżka jest magazynowana w wątrobie lub wydalana z organizmu z kałem i moczem. Gdy poziom B12 jest wyraźnie podwyższony, zazwyczaj wskazuje to na określone zaburzenia lub mechanizmy patologiczne. Paradoksalnie wysoki poziom B12 we krwi może iść w parze z jej niedoborem komórkowym. Obecnie uważa się, że podwyższony poziom witaminy B12 może wskazywać na deficyt funkcjonalny, prowadząc do objawów klinicznych podobnych do tych obserwowanych przy niedoborze witaminy B12.

Wysoki poziom witaminy B12 – przyczyny

Do niedawna wysoki poziom B12 we krwi był postrzegany jako mało znacząca anomalia, jednak ostatnio wzbudza coraz większe zainteresowanie w praktyce klinicznej. Badania pokazują, że nadmiar witaminy B12 we krwi występuje znacznie częściej niż jej niedobór (18,5% w porównaniu z 2,2%). Dlatego przyjrzyjmy się bliżej mechanizmom, które mogą wpływać na wysoki poziom witaminy B12.

Stan zapalny i neutrofile

Stan zapalny jest jednym z kluczowych mechanizmów prowadzących do podwyższonego poziomu witaminy B12 we krwi. Dzieje się tak ponieważ w stanie zapalnym dochodzi do zwiększonej produkcji białka transportującego witaminę B12, czyli haptokoryny (ang. haptocorrin).

Haptokoryna odgrywa kluczową rolę w wiązaniu witaminy B12 w trakcie procesów trawiennych. Jej podstawową funkcją jest ochrona witaminy przed działaniem kwasów żołądkowych, aż do momentu, gdy zostanie uwolniona w dwunastnicy i związana z czynnikiem wewnętrznym (IF). Witamina B12 związana z haptokoryną jest niedostępna dla komórek. Gdy dochodzi do wzrostu poziomu haptokoryny, obserwujemy równocześnie wysoki poziom witaminy B12, która jest nieaktywna biologicznie.

Haptokoryna jest białkiem uwalnianym m.in. przez przez neutrofile. W stanach, w których dochodzi do aktywacji lub nadprodukcji neutrofili (np. w zakażeniach, zapaleniach, białaczkach mieloproliferacyjnych), haptokoryna może być uwalniana w nadmiarze do krwiobiegu. To z kolei powoduje wzrost poziomu witaminy B12 w surowicy.

Zwiększona liczba neutrofili, czyli neutrofilia, może występować w odpowiedzi na poniższe stany i zaburzenia:

• choroby automminologiczne: reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń, choroba Behçeta, zespół Sjögrena
• infekcje: zakażenia bakteryjne (np. zapalenie płuc, zapalenie wyrostka robaczkowego), przerosty grzybicze, infekcje wirusowe (np. EBV), pasożyty
• choroby nowotworowe: przewlekła białaczka szpikowa, mielofibroza, nowotwory płuca, jelita grubego i wątroby
• stany zapalne narządów i uszkodzone tkanki: zapalenie trzustki, zapalenie mięśnia sercowego, urazy narządów, stany po operacji w obrębie jamy brzusznej, zapalenie otrzewnej
• leki: kortykosteroidy, wysokie dawki litu, adrenalina
• inne stany i zaburzenia: zaawansowana cukrzyca, stan po usunięciu śledziony, palenie papierosów, ciężki stres fizyczny (ekstremalnie wysoka aktywność fizyczna, oparzenia itp.)

Wątroba

Podwyższony poziom witaminy B12 w surowicy w kontekście dysfunkcji wątroby jest dobrze udokumentowany. Wątroba odgrywa kluczową rolę w metabolizmie, magazynowaniu i uwalnianiu witaminy B12.

• Witamina B12 jest magazynowana głównie w wątrobie (około 50-90% całkowitej ilości w organizmie). Uszkodzenie komórek wątroby, czyli hepatocytów powoduje ich dezintegrację, co prowadzi do uwalniania B12 do krwiobiegu. Tego rodzaju mechanizm jest obserwowany w stanach związanych z martwicą wątroby, zapaleniem wątroby lub chorobami powodującymi masywną degradację tkanki wątrobowej.
• Wątroba odgrywa kluczową rolę w sprzęganiu witaminy B12 z białkami transportowymi (haptokoryną, transkobalaminą). Dysfunkcja wątroby może zakłócać ten proces, co prowadzi do nieprawidłowego magazynowania i nadmiaru wolnej witaminy B12 w surowicy.
• Niektóre choroby wątroby, takie jak nowotwory wątroby (pierwotne i przerzutowe), mogą zwiększać produkcję haptokoryny, co zwiększa poziom związanej z nią witaminy B12.
• Dysfunkcja wątroby związana z zastojem żółci, może zakłócać procesy detoksykacji i wydalania nadmiaru B12, prowadząc do wzrostu jej poziomu w surowicy.

Do chorób wątroby, które mogą wpływać na poziom B12 należą:

• Choroby zapalne i zakaźne: wirusowe zapalenie wątroby (WZW A, B, C), alkoholowe i niealkoholowe stłuszczenie wątroby, autoimmunologiczne zapalenie wątroby
• Choroby nowotworowe wątroby: rak wątrobowokomórkowy, przerzuty nowotworowe do wątroby
• Inne: marskość wątroby, hemochromatoza, zaburzenia w przepływie żółci

Niedobory pokarmowe

Niedobór innych witamin i minerałów może powodować wzrost poziomu witaminy B12 we krwi. Dzieje się tak, ponieważ organizm potrzebuje innych składników odżywczych, aby prawidłowo wykorzystywać i przetwarzać B12. Jeżeli ich brakuje, procesy metaboliczne, które normalnie wykorzystują witaminę B12, mogą zostać zaburzone, co prowadzi do jej nadmiernego gromadzenia się we krwi. Jednocześnie komórki mogą nie mieć do niej dostępu, co prowadzi do tzw. funkcjonalnego niedoboru. W takich przypadkach konieczne jest kompleksowe podejście diagnostyczne i uzupełnienie brakujących mikroelementów.

• Witamina B2 (ryboflawina) jest koenzymem w procesach enzymatycznych, w których uczestniczy witamina B12 (np. przemiany homocysteiny do metioniny). Niedobór witaminy B2 może osłabiać efektywność wykorzystania witaminy B12, co prowadzi do sytuacji, w której poziom B12 we krwi jest podwyższony, ale organizm nie może z niej efektywnie korzystać. Ryboflawina ponadto wspiera detoksykację i funkcje metaboliczne wątroby, dlatego jej niedobór może przyczynić się do dysfunkcji tego narządu, co z kolei może zwiększyć uwalnianie zmagazynowanej witaminy B12 do krwiobiegu.
• Kwas foliowy i witamina B12 współdziałają w cyklu metioninowym, który odpowiada za konwersję homocysteiny do metioniny. Niedobór kwasu foliowego może prowadzić do akumulacji witaminy B12, ponieważ jej wykorzystanie w tym cyklu jest ograniczone.
• Żelazo jest istotne dla funkcji wątroby, a jego niedobór może wpłynąć na produkcję białek transportowych, takich jak transkobalamina. Zmniejszona aktywność tego białka może prowadzić do zaburzeń w dostarczaniu aktywnej witaminy B12 do komórek.
• Cynk jest kofaktorem dla wielu enzymów zaangażowanych w metabolizm witaminy B12. Jego niedobór może spowolnić reakcje zależne od B12, co prowadzi do kumulacji tej witaminy w krwiobiegu. Ponadto niedobór cynku może prowadzić do uszkodzenia błon komórkowych i ograniczenia transportu witaminy B12 do komórek. Cynk pomaga również w przemianie witaminy B2 do jej aktywnych form, co wpływa na efektywne wykorzystywanie witaminy B12.
• Witamina B6, podobnie jak kwas foliowy i B12, jest zaangażowana w metabolizm homocysteiny. Jej niedobór może prowadzić do zmniejszenia wykorzystania witaminy B12, skutkując podwyższonym poziomem tej witaminy w surowicy.
• Witamina D jest ważna dla zdrowia wątroby, a jej niedobór może prowadzić do zaburzeń w magazynowaniu i metabolizmie witaminy B12. Dysfunkcja wątroby wywołana niedoborem witaminy D może powodować uwalnianie zmagazynowanej B12 do krwiobiegu.
• Magnez jest niezbędny dla wielu enzymów zaangażowanych w metabolizm witamin. Niedobór magnezu może zakłócać reakcje zależne od B12, powodując jej akumulację we krwi.
• Lit jest pierwiastkiem śladowym o istotnym wpływie na układ nerwowy, regulację nastroju, funkcje neuroprotekcyjne oraz potencjalnie na procesy zapalne i funkcjonowanie układu odpornościowego. Mechanizm zależności pomiędzy litem a B12 nie jest w pełni poznany, ale istnieje kilka hipotez. Niektóre z nich zakładają, że niedobór litu może zakłócać procesy transportu i metabolizmu witaminy B12, co prowadzi do jej zwiększonego poziomu w surowicy, ale z ograniczoną dostępnością biologiczną. Ponadto niedobór litu może wpływać na funkcje wątroby, organu kluczowego dla metabolizmu i przechowywania witaminy B12. Lit ma również właściwości immunomodulujące, dlatego jego niedobór może nasilać procesy zapalne, które są związane z podwyższonym poziomem witaminy B12. Należy jednak pamiętać, że nadmierna suplementacja litem może dawać odwrotny skutek – zaburzać metabolizm witaminy B12, a tym samym prowadzić do jej wzrostu we krwi.
• Witamina B3 nie ma bezpośredniego wpływu na poziom witaminy B12, ale może wpływać na jej metabolizm poprzez oddziaływanie na procesy enzymatyczne, zdrowie wątroby oraz równowagę cyklu metioninowego. Niedobór B3 może pośrednio przyczyniać się do nieefektywnego wykorzystania witaminy B12 w organizmie

Inne przyczyny

Do pozostałych czynników, które mogą wpływać na wysoki poziom witaminy B12 należą:

• Choroby nerek: uszkodzenie nerek (np. w przewlekłej chorobie nerek) może upośledzać wydalanie witaminy B12 i prowadzić do jej kumulacji w surowicy.
• Zaburzenia genetyczne i enzymatyczne: rzadkie mutacje genetyczne mogą prowadzić do zaburzeń w metabolizmie witaminy B12, np. defektów w transkobalaminie czy enzymach uczestniczących w metabolizmie tej witaminy.
• Zatrucie metalami ciężkimi: rtęcią, kadmem, ołowiem, aluminium.

Wysoki poziom witaminy B12 – dodatkowa diagnostyka

Nie ma ustalonego konkretnego poziomu witaminy B12, który jednoznacznie wskazywałby na problem zdrowotny. Jednak w badaniach naukowych wartość około 1350 pg/ml jest często traktowana jako alarmująca.

Podwyższony poziom witaminy B12, szczególnie jeśli wynosi powyżej 1350 pg/ml, wymaga dalszej diagnostyki, zwłaszcza jeśli towarzyszą mu inne niepokojące objawy lub nieprawidłowe wyniki badań:

• Objawy ze strony układu pokarmowego i nerwowego, wahania nastroju, zaburzenia psychiczne, przewlekłe zmęczenie
• Nieprawidłowości w morfologii krwi (np. neutrofilia).
• Podwyższone markery stanu zapalnego (np. CRP).
• Wysokie poziomy enzymów wątrobowych (ALT, AST, ALP)

Należy pamiętać, że osoby z wysokim poziomem witaminy B12 w surowicy mogą mieć równocześnie objawy niedoboru wynikające z problemów z transportem lub wykorzystaniem witaminy w organizmie. Mówimy wówczas o funkcjonalnym niedoborze witaminy B12. Co robić w takiej sytuacji? Kluczowa jest dalsza diagnostyka w celu oceny faktycznego poziomu B12 w organizmie:

• Kwas metylomalonowy (MMA): podwyższony poziom MMA jest wskaźnikiem niedoboru funkcjonalnego witaminy B12. Jeśli jest za wysoki, oznacza to, że witamina nie jest efektywnie wykorzystywana przez organizm.
• Holotranskobalamina: pomiar tej formy witaminy B12 pozwala ocenić ilość biologicznie aktywnej witaminy dostępnej dla komórek. Obniżenie stężenia holotranskobalaminy świadczy o funkcjonalnym niedoborze B12.
• Homocysteina: podobnie jak MMA, podwyższony poziom homocysteiny może wskazywać na niedobory witaminy B12 lub zaburzenia w cyklu metylacyjnym, ale nie jest czułym markerem. Prawidłowy poziom homocysteiny oscyluje w graniach 6-8 umol/l.

Co z suplementacją?

Jeżeli w trakcie suplementacji witaminy B12 zauważyliśmy jej podwyższony poziom w surowicy, suplementację należy odstawić do momentu wykonania powyższych badań. Jeśli obserwujemy objawy niedoboru, a wyniki MMA, holotranskobalaminy i homocysteiny wskazują na funkcjonalny niedobór B12, suplementację warto rozważyć, nawet przy wysokim poziomie witaminy w surowicy. W takim przypadku suplementację warto rozpocząć pod nadzorem specjalisty, który dodatkowo oceni, czy istnieje ryzyko innych niedoborów pokarmowych.

Podwyższony poziom witaminy B12 we krwi może być sygnałem ostrzegawczym wskazującym na różnorodne problemy, od stanów zapalnych po choroby autoimmunologiczne czy nowotworowe. Może również wystąpić u osób zdrowych w wyniku krótkotrwałej infekcji i minąć bez dodatkowej interwencji. Kluczowe jest przeprowadzenie dokładnej diagnostyki, która pozwoli zidentyfikować przyczynę i wdrożyć odpowiednie leczenie.

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i edukacyjny – nie stanowi porady medycznej. Przed podjęciem jakichkolwiek działań, skonsultuj się z lekarzem lub dietetykiem. Autor nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki wynikające z wykorzystania informacji zawartych w artykule.

Bibliografia:

1. Obeid R. 2022. High plasma vitamin B12 and cancer in human studies: a scoping review to judge causality and alternative explanations. Nutrients, 25;14(21):4476.
2. Andrès E i in. 2013. The pathophysiology of elevated vitamin B12 in clinical practice. An International Journal of Medicine, 106(6):505-15.
3. Amando-Garzon S.B. i in. 2024. Elevated vitamin B12, risk of cancer, and mortality: a systematic review. Cancer Investigation, 42(6):515-526.
4. Li L. i in. 2022. The Association between non-alcoholic fatty liver disease (nafld) and advanced fibrosis with serological vitamin B12 Markers: results from the NHANES 1999-2004. Nutrients, 14;14(6):1224.
5. Eduin B. i in. 2023. Association between elevated plasma vitamin B12 and short-term mortality in elderly patients hospitalized in an internal medicine unit. International Journal of Clinical Practice, 18:2023:6652671.