Melatonina a rak piersi

Melatonina to hormon wydzielany głównie przez szyszynkę, odgrywający kluczową rolę w regulacji rytmu dobowego – cyklu snu i czuwania. Choć najczęściej kojarzymy ją ze snem, coraz więcej badań wskazuje, że niedobór melatoniny może być istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko raka piersi.

Melatonina wykazuje szereg korzystnych właściwości biologicznych – działa jako silny przeciwutleniacz, moduluje odpowiedź immunologiczną, wpływa na ekspresję genów oraz wykazuje potencjał przeciwnowotworowy. W kontekście raka piersi jej działanie obejmuje m.in. regulację aktywności receptorów estrogenowych, hamowanie tworzenia nowych naczyń krwionośnych oraz indukowanie śmierci komórek nowotworowych. Warto podkreślić, że efekty działania melatoniny są złożone i zależne od kontekstu biologicznego, co sprawia, że coraz częściej staje się ona przedmiotem badań w obszarze onkologii.

W niniejszym artykule omówię mechanizmy przeciwnowotworowego działania melatoniny oraz przedstawię praktyczne sposoby wspierania jej naturalnej, endogennej produkcji.

Zaburzenia rytmu dobowego a ryzyko raka piersi

Zaburzenia rytmu dobowego związane m.in. z pracą zmianową, ekspozycją na sztuczne światło po zmroku, krótkim lub przerywanym snem prowadzą do obniżenia endogennej produkcji melatoniny, co może zwiększać ryzyko rozwoju niektórych nowotworów, w tym właśnie raka piersi. W badaniach epidemiologicznych i obserwacyjnych zwraca się uwagę na kilka istotnych zależności:

kobiety pracujące na nocne zmiany mają istotnie wyższe ryzyko zachorowania na raka piersi – WHO uznało nocną pracę zmianową za potencjalnie rakotwórczą (grupa 2A)
u kobiet z już zdiagnozowanym rakiem piersi często wykazuje się niższe nocne stężenia melatoniny w surowicy oraz zaburzony rytm okołodobowy
ekspozycja na światło niebieskie wieczorem i w nocy hamuje wydzielanie melatoniny, potencjalnie osłabiając jej mechanizmy ochronne i zwiększając ryzyko chorób nowotworowych

Zaburzenia rytmu dobowego mogą również zwiększać stres oksydacyjny, nasilać stany zapalne i sprzyjać proliferacji komórek nowotworowych poprzez dezorganizację szlaków hormonalnych (np. osi podwzgórze–przysadka–gonady).

Przeciwnowotworowe działanie melatoniny

Wiemy już, że melatonina to nie tylko hormon regulujący sen i rytm dobowy. Coraz więcej badań wskazuje, że pełni ona także istotną rolę w procesach metabolicznych, immunologicznych i antyoksydacyjnych, wpływając tym samym na ryzyko rozwoju nowotworów. Przyjrzyjmy się zatem bliżej najważniejszym mechanizmom jej przeciwnowotworowego działania.

Receptory MT1/MT2

Melatonina działa poprzez dwa główne receptory błonowe – MT1 i MT2, należące do rodziny receptorów sprzężonych z białkiem G. Receptory te są kluczowe dla regulacji rytmów okołodobowych i procesów snu. W wielu typach nowotworów, takich jak rak piersi, prostaty czy jelita grubego, aktywacja receptorów melatoninowych MT1 i MT2 odgrywa istotną rolę w hamowaniu rozwoju choroby. Receptory te, po związaniu melatoniny, uruchamiają szereg mechanizmów przeciwnowotworowych, w tym:

hamowanie cyklu komórkowego
indukcję apoptozy, czyli zaprogramowanej śmierci komórek nowotworowych
modulację ekspresji genów onkogennych i supresorowych
zahamowanie angiogenezy oraz migracji/inwazji komórek nowotworowych
działanie synergistyczne z chemioterapią i terapią hormonalną

Warto podkreślić, że choć aktywacja receptorów melatoninowych MT1 i MT2 zazwyczaj wywołuje efekt przeciwnowotworowy, to działanie to nie jest uniwersalne i zależy od wielu czynników. Skutki biologiczne mogą się różnić w zależności od typu komórek nowotworowych, charakterystyki mikrośrodowiska guza, rytmu dobowego, ekspresji innych białek regulatorowych, a także obecności mutacji genetycznych. W pojedynczych przypadkach, zwłaszcza w niektórych nowotworach neuroendokrynnych, obserwowano neutralny, a nawet potencjalnie sprzyjający wpływ melatoniny na komórki nowotworowe. Niemniej w przypadku raka piersi, szczególnie nowotworach hormonozależnych, działanie melatoniny jest dobrze udokumentowane i wykazuje silny potencjał przeciwnowotworowy.

Właściwości przeciwutleniające i ochrona mitochondriów

Melatonina wykazuje silne działanie przeciwutleniające. Neutralizuje wolne rodniki tlenowe i reaktywne formy azotu, ograniczając stres oksydacyjny – jeden z głównych czynników prowadzących do uszkodzenia DNA, mutacji oraz transformacji nowotworowej. Melatonina wspiera także wewnętrzne mechanizmy antyoksydacyjne organizmu poprzez:

stymulację enzymów antyoksydacyjnych, takich jak peroksydaza glutationowa, dysmutaza ponadtlenkowa i katalaza
stabilizację funkcji mitochondriów i utrzymanie potencjału błony mitochondrialnej
ochronę mitochondrialnego DNA przed uszkodzeniami oksydacyjnymi i mutacjami

Dzięki tym mechanizmom melatonina zmniejsza ryzyko uszkodzeń genomu, ogranicza progresję nowotworu i zwiększa odporność zdrowych komórek na toksyczność terapii przeciwnowotworowej. W rezultacie melatonina nie tylko chroni komórki przed inicjacją nowotworową, ale także wzmacnia ich zdolność do przetrwania w warunkach stresu oksydacyjnego, który często towarzyszy leczeniu onkologicznemu.

Działanie hormonalne i antyestrogenowe

Melatonina wpływa na ekspresję i aktywność receptorów estrogenowych, które odgrywają kluczową rolę w regulacji wzrostu, różnicowania i proliferacji komórek nowotworowych – szczególnie w raku piersi hormonozależnym. Badania wykazały, że melatonina:

obniża ekspresję receptorów ERα i ERβ, a także ogranicza wiązanie estradiolu z tymi receptorami – potwierdzono to zarówno w badaniach in vitro, jak i w modelach zwierzęcych
hamuje aktywność aromatazy – enzymu, który przekształca androgeny w estrogeny; jego nadekspresja jest często obserwowana w tkankach nowotworowych piersi
moduluje oś podwzgórze–przysadka–gonady, zmniejszając syntezę gonadotropin (LH i FSH), a w konsekwencji poziomów estradiolu we krwi, co prowadzi do osłabienia hormonalnej stymulacji komórek nowotworowych

Ten mechanizm ma szczególne znaczenie w przypadku hormonozależnych nowotworów, takich jak rak piersi z ekspresją receptorów estrogenowych (ER+), w których melatonina może hamować działania estrogenów i potencjalnie zwiększać skuteczność terapii hormonalnej.

Hamowanie angiogenezy i metastazy

Melatonina hamuje angiogenezę, czyli proces tworzenia nowych naczyń krwionośnych oraz ogranicza zdolność komórek nowotworowych do migracji i tworzenia przerzutów poprzez:

zahamowanie ekspresji proangiogennych czynników, takich jak VEGF-A, VEGF-C, HIF-1α, angiopoetyny i PDGF
blokowanie receptorów VEGFR oraz ich szlaków sygnałowych (np. PI3K/Akt, MAPK)
redukcję ekspresji metaloproteinaz (MMP-9) oraz reorganizację cytoszkieletu* (m.in. przez wpływ na integryny i aktynę), co ogranicza zdolność komórek nowotworowych do inwazji i migracji

Efektem tych mechanizmów jest zmniejszenie unaczynienia guza, zahamowanie jego wzrostu oraz utrudnienie tworzenia przerzutów, szczególnie w nowotworach o wysokim potencjale inwazyjnym.

*Reorganizacja cytoszkieletu w raku piersi to proces, który umożliwia komórkom nowotworowym zmianę kształtu, przemieszczanie się, wnikanie w sąsiednie tkanki oraz tworzenie przerzutów. Melatonina przeciwdziała tym zmianom, co może ograniczać inwazyjność i progresję raka.

Indukcja apoptozy i hamowanie proliferacji

Melatonina wpływa na przeżycie i podział komórek nowotworowych, regulując cykl komórkowy i uruchamiając apoptozę – zaprogramowaną śmierć komórki. Działa na wielu płaszczyznach, aktywując mechanizmy wewnętrznej kontroli komórkowej:

aktywuje kaspazy – enzymy, które odgrywają kluczową rolę w procesie apoptozy
stabilizuje i acetyluje białko p53 – kluczowy „strażnik genomu”, który wykrywa uszkodzenia DNA i zatrzymuje cykl komórkowy lub inicjuje śmierć komórki
zwiększa ekspresję p21 – inhibitora cyklu komórkowego, który blokuje przejście komórek do fazy podziału (G1/S)
obniża poziom SIRT1 w komórkach nowotworowych – enzymu, który „wycisza” p53 poprzez deacetylację; jego zahamowanie wzmacnia aktywność p53
hamuje ekspresję białek antyapoptotycznych, takich jak Bcl-2, które normalnie chronią komórkę nowotworową przed śmiercią

Dzięki temu melatonina może skutecznie zatrzymywać podziały komórek nowotworowych, eliminować komórki uszkodzone lub zmutowane i ograniczać rozwój guza – zwłaszcza w nowotworach hormonozależnych.

Modulacja ekspresji genów i mechanizmy epigenetyczne

Melatonina wpływa na ekspresję genów za pośrednictwem tzw. mechanizmów epigenetycznych – czyli odwracalnych zmian w strukturze chromatyny, które nie zmieniają samej sekwencji DNA, ale regulują jego aktywność. W komórkach nowotworowych melatonina:

hamuje aktywność DNA-metylotransferazy (DNMT1), co prowadzi do demetylacji i ponownej aktywacji genów supresorowych (np. p16, p21), które w zdrowych warunkach hamują rozwój guza
blokuje szlak STAT3 – ważny czynnik transkrypcyjny, który wspiera proliferację, angiogenezę i odporność komórek nowotworowych na apoptozę
reguluje poziom mikroRNA i lncRNA (długich niekodujących RNA), wpływając m.in. na tzw. oś lnc010561/miR-30/FKBP3 w raku piersi potrójnie ujemnym (TNBC), co oddziałuje na tempo wzrostu i przeżywalność komórek nowotworowych
stabilizuje genom, m.in. poprzez regulację metylacji DNA, hamowanie szlaków stresu oksydacyjnego i wpływ na aktywność telomerazy (TERT/TR), co ogranicza mutacje i wspiera prawidłowe funkcjonowanie komórki

Dzięki tym mechanizmom melatonina może spowalniać rozwój nowotworu, zmniejszać jego agresywność oraz zwiększać wrażliwość komórek nowotworowych na chemioterapię i radioterapię.

Dlaczego mechanizmy epigenetyczne są istotne? Przede wszystkim dlatego, że są odwracalne – a to oznacza, że melatonina może „przeprogramowywać” nieprawidłowo aktywne geny w komórkach nowotworowych bez konieczności ingerencji w samą strukturę DNA. Ta zdolność sprawia, że melatonina staje się obiecującym elementem terapii wspomagającej, szczególnie w przypadku nowotworów hormonozależnych oraz potrójnie ujemnych, w których standardowe możliwości leczenia są znacznie ograniczone.

Wpływ na telomery i telomerazę

Melatonina ogranicza aktywność telomerazy i chroni telomery – końcowe fragmenty chromosomów, które pełnią kluczową rolę w regulacji długości życia komórki oraz stabilności genomu. Jej działanie obejmuje kilka mechanizmów:

Hamowanie ekspresji TERT – katalitycznej podjednostki telomerazy, odpowiedzialnej za niekontrolowane wydłużanie telomerów w komórkach nowotworowych
Modulację szlaków sygnałowych c-Myc i Wnt/β-katenina – które nasilają transkrypcję TERT i są często nadaktywne w nowotworach
Silne działanie antyoksydacyjne – neutralizację wolnych rodników przyspieszających skracanie telomerów w wyniku stresu oksydacyjnego
Stymulację enzymów antyoksydacyjnych, takich jak dysmutaza ponadtlenkowa (SOD) i katalaza, które chronią telomery przed uszkodzeniami
Wpływ epigenetyczny – regulację metylacji promotora genu TERT oraz modyfikacje histonów (np. acetylację), co prowadzi do wyciszenia jego ekspresji

W komórkach nowotworowych melatonina prowadzi do skracania telomerów, co ogranicza ich zdolność do nieograniczonej proliferacji i może zatrzymać wzrost guza. Z kolei w komórkach zdrowych działa ochronnie – stabilizuje długość telomerów, spowalnia procesy starzenia i wspiera regenerację tkanek.

Podsumowując melatonina wykazuje wielokierunkowe działanie przeciwnowotworowe – od regulacji proliferacji komórek, przez modulację odpowiedzi immunologicznej i hamowanie działania estrogenów, aż po ochronę przed stresem oksydacyjnym i uszkodzeniami DNA.

Jak zwiększyć poziom melatoniny

Najważniejszym czynnikiem determinującym fizjologiczną produkcję melatoniny jest odpowiednia synchronizacja rytmu dobowego. Tylko prawidłowy rytm dobowy warunkuje optymalne, fizjologiczne wydzielanie melatoniny oraz wykorzystanie jej potencjału zdrowotnego. W praktyce oznacza to konieczność codziennego wdrażania działań, które wspierają naturalne funkcjonowanie zegara biologicznego i sprzyjają nocnemu wydzielaniu melatoniny. Poniżej przedstawiam najważniejsze zalecenia, których konsekwentne stosowanie może zwiększyć poziom melatoniny.

Zasady prawidłowej synchronizacji rytmu dobowego

Ekspozycja na światło dzienne rano, najlepiej w ciągu pierwszej godziny po przebudzeniu – naturalne światło poranne synchronizuje zegar biologiczny, wspierając prawidłowy rytm snu i czuwania
Unikanie sztucznego światła wieczorem, zwłaszcza niebieskiego (ekrany, LED-y) – niebieskie światło zaburza rytm dobowy, opóźniając wieczorne wydzielanie melatoniny i utrudniając zasypianie
Sen w całkowitej ciemności – nawet słabe światło w nocy może zahamować produkcję melatoniny, obniżając jakość snu i regenerację
Stałe godziny snu i pobudki, również w weekendy – regularność wzmacnia działanie zegara biologicznego i ułatwia zasypianie oraz budzenie się o stałej porze
Unikanie drzemek dłuższych niż 30 minut w ciągu dnia – dłuższe drzemki mogą zmniejszyć senność wieczorem, zaburzając rytm nocnego snu
Aktywność fizyczna w ciągu dnia, najlepiej na świeżym powietrzu, ale nie późnym wieczorem – ruch w ciągu dnia reguluje rytm dobowy i poprawia jakość snu, natomiast wysiłek wieczorem może nadmiernie pobudzań i zwiększać poziom kortyzolu, co będzie miało negatywny wpływ na produkcję melatoniny
Ograniczenie ekspozycji na stres wieczorem i wprowadzenie technik relaksacyjnych (techniki oddechowe, joga, ciepła kąpiel, medytacja) – wyciszenie układu nerwowego przed snem sprzyja wydzielaniu melatoniny i ułatwia zasypianie
Unikanie stymulantów wieczorem (nikotyna, głośna muzyka, emocjonujące filmy i książki) – bodźce pobudzające mogą opóźnić produkcję melatoniny
Unikanie ciężkostrawnych posiłków, alkoholu i kofeiny wieczorem – spożycie tych substancji opóźnia zasypianie i zaburza cykl snu, osłabiając naturalny rytm dobowy
Regularność posiłków, zwłaszcza śniadania – stałe godziny jedzenia pomagają zsynchronizować rytm metaboliczny z rytmem snu i czuwania
Ograniczenie jedzenia nocą, szczególnie po godzinie 21-22 – późne posiłki zakłócają rytm metaboliczny wątroby i mogą negatywnie wpływać na jakość snu
Wczesna kolacja – najlepiej 2-3 godziny przed snem – pozostawienie czasu na trawienie sprzyja spokojnemu zasypianiu i nie zakłóca nocnych procesów regeneracyjnych
Ograniczenie czasu spędzanego w łóżku na inne czynności niż sen – wzmacnianie skojarzenia łóżka ze snem poprawia efektywność zasypiania i utrzymania snu
Ustalony rytm dnia, stałe rytuały poranne i wieczorne – powtarzalność działa jak sygnał dla zegara biologicznego, pomagając mu dostroić się do stałego rytmu
Unikanie jasnego światła w nocy (np. przy wstawaniu do toalety) – stosowanie żarówek, które nie emitują światła niebieskiego, np. w łazience i w sypialni

Dietetyczne źródła melatoniny

Melatonina występuje naturalnie w żywności pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, przy czym jej zawartość w produktach spożywczych jest niewielka. Szczególnie bogatymi źródłami melatoniny są wiśnie (zwłaszcza odmiana Montmorency), kiwi, winogrona, orzechy włoskie, pistacje, migdały i ryż. Choć nie można oczekiwać, że dieta znacząco podniesie poziom melatoniny we krwi, regularne spożywanie takich produktów może mieć delikatny wpływ na jej stężenie oraz ogólny status antyoksydacyjny organizmu.

Oprócz samej melatoniny, dieta może dostarczać także tryptofanu – niezbędnego aminokwasu będącego prekursorem serotoniny i melatoniny. Efektywność przekształcania tryptofanu w melatoninę zależy od aktywności enzymów, a także od dostępności kofaktorów (np. folianów, witaminy B12, magnezu). Bogatymi źródłami tryptofanu są produkty mleczne (szczególnie sery twarde, jak parmezan), mięso drobiowe, jajka, ryby (łosoś, tuńczyk), a także rośliny strączkowe, nasiona (dynia, sezam), orzechy (nerkowce, migdały), płatki owsiane oraz gorzka czekolada.

Suplementacja melatoniną

Suplementacja melatoniną może być uzasadniona jako wsparcie w regulacji rytmu dobowego, poprawie snu, łagodzeniu skutków stresu oksydacyjnego oraz wspomaganiu terapii onkologicznej – szczególnie u osób z obniżonym poziomem endogennej melatoniny (np. osoby starsze, pracownicy zmianowi, pacjenci onkologiczni). Badania sugerują, że suplementacja:

może zwiększać skuteczność chemioterapii (np. tamoksyfenu)
poprawia jakość życia i snu u pacjentek z rakiem piersi
wzmacnia odporność i zmniejsza uszkodzenia DNA

Możemy wyróżnić dawki fizjologiczne (rzędu 0,3–1 mg), ponadfizjologiczne (≥3 mg) oraz terapeutyczne – stosowane w badaniach klinicznych lub pod nadzorem lekarza. Suplementacje warto rozpocząć od najniższej skutecznej dawki (0,3–0,5 mg) przyjmowanej około 30 minut przed snem. Taka forma najlepiej odzwierciedla naturalny profil wydzielania melatoniny i ogranicza ryzyko zaburzeń endogennej produkcji. Choć melatonina jest uznawana za bezpieczną, u niektórych osób może powodować skutki uboczne, takie jak ,,kac melatoninowy’’, senność w ciągu dnia, intensywne sny czy nocne przebudzenia.

Należy pamiętać, że suplementacja powinna być postrzegana jako wsparcie, a nie substytut zdrowego stylu życia i właściwej higieny snu.

Przeciwnowotworowe działanie melatoniny – podsumowanie

Melatonina to nie tylko hormon snu – to niesamowicie silny, naturalny związek chemiczny, który może wspierać organizm w chorobie nowotworowej. Badania pokazują, że melatonina działa na wielu poziomach: potrafi spowalniać wzrost guza, utrudniać tworzenie nowych naczyń krwionośnych i przerzutów, wspierać naturalne mechanizmy naprawy DNA, a nawet „włączać” wyciszone geny chroniące przed nowotworem.

Melatonina pomaga także w przywracaniu równowagi hormonalnej, co ma szczególne znaczenie w przypadku nowotworów piersi zależnych od estrogenów. Może wzmacniać działanie chemioterapii i hormonoterapii, a jednocześnie chronić zdrowe komórki przed skutkami ubocznymi leczenia.

Co ważne melatonina działa łagodnie i naturalnie, dzięki czemu może stanowić bezpieczne i obiecujące wsparcie w terapii onkologicznej. Dbałość o jej prawidłowy poziom, np. poprzez odpowiednią higienę snu, ekspozycję na naturalne światło w ciągu dnia i unikanie światła niebieskiego wieczorem – to proste kroki, które mogą realnie wspierać funkcjonowanie organizmu i być częścią profilaktyki przeciwnowotworowej.

Bibliografia

Samanta S. 2022. Melatonin: A potential antineoplastic agent in breast cancer. Journal of Environmental Pathology, Toxicology and Oncology, 41(4):55–84.
Kong X. i in. 2020. Melatonin: A potential therapeutic option for breast bancer. Trends in Endocrinology & Metabolism, 31(11):859–871.
Nemati Motehaver A. i in. 2025. Melatonin and breast bancer: A review article. Chonnam Medical Journal, 61(2):63–74.
Anim‑Koranteng C. i in. 2021. Melatonin — A new prospect in prostate and breast cancer management. Cureus, 13(9):e18124.
Li Y. i in. 2025. Influence of melatonin supplementation on cancer-related fatigue: a meta-analysis of randomized controlled trials. Clinical and Translational Oncology, 27(7):3232–3244.
Nimee F. i in. 2024. The Effect of Melatonin Supplementation on Cancer‑Related Fatigue during Chemotherapy Treatment of Breast Cancer Patients: A Double-Blind, Randomized Controlled Study. Cancers (Basel), 16(4):802
Minich D.M. i in. 2022. Is Melatonin the “Next Vitamin D”?: A Review of Emerging Science, Clinical Uses, Safety, and Dietary Supplements. Nutrients, 14(19):3934.
Mukhopadhyay i in. 2023. Melatonin supplementation for cancer‑related fatigue in patients with early‑stage breast cancer receiving radiotherapy: a double‑blind placebo‑controlled trial. The Oncologist, 2;29(2):e206-e212.
Seo K. i in. 2023. Effects of Melatonin Supplementation on Sleep Quality in Breast Cancer Patients: A Systematic Review and Meta‑Analysis. Healthcare (Basel), 11(5):675.
Wei F. i in. 2022. Night‑shift work, breast cancer incidence, and all‑cause mortality: an updated meta‑analysis of prospective cohort studies. Sleep and Breathing, 26(4):1509–1526.