PCOS a dieta

PCOS, czyli zespół policystycznych jajników to zaburzenie endokrynne, które dotyczy przede wszystkim kobiet w okresie rozrodczym i jest najczęstszą przyczyną niepłodności.  Jest chorobą, która ingeruje w wiele procesów w organizmie.

W swojej nazwie nie bez powodu posiada słowo ,,zespół’’- symptomy i charakterystyka PCOS są niemożliwe do jednoznacznego ustalenia i są zbiorem nieprawidłowości w wynikach laboratoryjnych, niespecyficznych objawów i cech fizycznych. To nie tylko liczne torbiele na jajnikach- objawy mogą dotyczyć wielu narządów i układów w organizmie.

Przyczyny PCOS

Niestety dokładny mechanizm patogenezy PCOS nie został dotychczas wyjaśniony. Wiemy tylko, że w powstawaniu choroby biorą udział różnie czynniki- genetyka, środowisko, hormony. Wśród środowiskowych czynników ryzyka największą rolę odgrywa otyłość.

Ponadto do czynników wpływających na rozwój PCOS możemy zaliczyć:

– insulinooporność

– nadmiar androgenów produkowanych przez jajniki i nadnercza

– nadmierne uwalnianie hormonu luteinizującego

– niedostateczna konwersja androgenów do estrogenów

Objawy PCOS

Objawy choroby są bardzo złożone i indywidualne, lecz za główne objawy możemy uznać sporadyczne owulacje lub ich brak oraz wysoki poziom androgenów. Innymi objawami PCOS są:

– otyłość/nadwaga

– nieregularne miesiączki

– nadmierne owłosienie typu męskiego- hirsutyzm

– zmęczenie, senność, złe samopoczucie

– wypadanie włosów

– problemy z cerą

– wysoki poziom glukozy

– nieprawidłowy profil lipidowy

Nie oznacza to jednak, że każda kobieta chorująca na PCOS jest otyła, ma trądzik czy nieregularne cykle.

Diagnostyka PCOS

Niestety niezdiagnozowane PCOS może przyczynić się do rozwinięcia zespołu metabolicznego i niepłodności, dlatego tak ważne jest postawienie odpowiedniej diagnozy, co niestety nie jest proste.

W diagnozowaniu PCOS wykorzystuje się kryteria rotterdamskie, w których dwa spośród trzech kryteriów muszą zostać spełnione:

– rzadkie owulacje lub ich brak,

– kliniczne lub biochemiczne objawy nadmiaru androgenów,

– torbielowate jajniki- minimum 12 powiększonych pęcherzyków w jajniku lub objętość jajników większa niż 10 cm³ oraz gdy inne przyczyny zespołu są wykluczone.

W diagnostyce PCOS wykorzystuje się również badania laboratoryjne:

– poziom hormonów: estrogen, progesteron i 17-hydroksyprogesteron, LH, FSH, prolaktyna, testosteron, DHEAS, androstendion, kortyzol

– SHBG

– profil lipidowy

– próby wątrobowe

– krzywa glukozowo-insulinowa

– TSH i hormony tarczycy

– witamina D3

Insulinooporność a PCOS

Udowodniono, że u kobiet z PCOS zaburzenia gospodarki węglowodanowej występują znacznie częściej niż u kobiet zdrowych. Ryzyko rozwinięcia się cukrzycy typu II jest aż 3-7 razy większe u kobiet z PCOS i nie dotyczy to tylko kobiet otyłych, ponieważ zaburzenia gospodarki węglowodanowej mogą wystąpić również u kobiet szczupłych. 

Szacuje się, że insulinooprność dotyczy 40-60 % chorych kobiet z nadwagą i otyłością i 11-50 % kobiet szczupłych.

Wydzielana w nadmiarze insulina może przyczynić się do rozwinięcia PCOS jak i wpływać negatywnie na sam przebieg choroby:

– insulina zwiększa aktywność enzymu dehydrogenazy 3b-hydroksysteroidowej, co prowadzi do zwiększenia produkcji androstendionu

– insulina zmniejsza aktywność aromatazy przekształcającej testosteron w  estradiol

– hiperinsulinemia powoduje zwiększenie komórek ziarnistych jajnika na lutropinę, co w konsekwencji może być przyczyną zaburzeń miesiączkowania

– insulina powoduje obniżenie produkcji białek insulinozależnych przez hepatocyty, a szczególnie SHBG- globuliny wiążącej hormony płciowe

– insulina poprzez synergicznie działa z LH powoduje, że jajniki wytwarzają więcej androgenów

Ponadto nadmiar insuliny powoduje gromadzenie się tkanki tłuszczowej, stan zapalny, stłuszczenie wątroby i zaburzenia w jej detoksykacji, nadciśnienie, wzrost poziomu cholesterolu.

Dieta w PCOS

Dieta w PCOS powinna uwzględniać przede wszystkim insulinooporność i skupiać się na poprawie wrażliwości na ten hormon. Niemniej jednak, warto zwrócić uwagę na fakt, że sama dieta, w poprawie wrażliwości na insulinę, jest niewystarczająca. Dużą rolę odgrywa tu kortyzol, który w sposób pośredni podnosi poziom insuliny. A co w takim razie podnosi poziom kortyzolu? Do takich czynników należą:

– infekcje wirusowe, bakteryjne, grzybicze

– przewlekły niedobór snu

– intensywne ćwiczenia fizyczne

– stres

– anoreksja

– otyłość

Dlatego w pierwszej kolejności należy zadbać o eliminację tych czynników.

Zalecenia dietetyczne

– ograniczenie ilości węglowodanów  z zachowaniem odpowiedniej podaży błonnika

– odpowiednia podaż białka

– zwiększenie ilości tłuszczów w diecie

– regularność w spożywaniu posiłków ze zmniejszoną częstotliwością

– duża ilość warzyw, ograniczona ilość owoców

Co wykluczyć z diety?

– nabiał

– nasiona roślin strączkowych, szczególnie soję

– owoce i warzywa pryskane pestycydami

– żywność w puszcze i plastikowych opakowaniach

– oleje roślinne, głównie słonecznikowy i sojowy

– cukry proste

– konserwanty w żywności

– konwencjonalne mięso

– niektóre kobiety z PCOS dobrze reaguję na wykluczenie glutenu z diety.

Suplementacja

W większości przypadków należy wprowadzić suplementację. Pozwolę sobie pominąć ten punkt, ponieważ kwestia suplementacji jest kwestią całkowicie indywidualną i zawsze powinna obejmować choroby towarzyszące, które występują bardzo często. Jedną z takich chorób jest Hashimoto.

Styl życia

– Tak jak już wspomniałam, styl życia odgrywa w leczeniu PCOS kluczową rolę. Należy zadbać o redukcję stresu, poprzez wprowadzenie odpowiednich technik relaksacyjnych.

– Należy wprowadzić regularną aktywność fizyczną, ale o niskiej lub średniej intensywności. Bardzo korzystną formą aktywności będzie joga i spacery na świeżym powietrzu. Zdecydowanie odradzam intensywną aktywność fizyczna zarówno w PSOC, jak i w Hashimoto czy samej insulinooporności.

– Należy jak najczęściej przebywać na słońcu- niedobór witaminy D3 jest dodatnio skorelowany z występowaniem PCOS (choć w tym przypadku suplementacja D3 jest konieczna). Ponadto przebywanie na słońcu reguluje nasz cykl dobowy, który odgrywa kluczową rolę w regulowaniu się gospodarki hormonalnej.

– Należy maksymalnie ograniczyć światło niebieskie- komputery, telefony, telewizję, szczególnie przed snem (minimum 2h) należy unikać elektroniki.

– Należy spać 8h i chodzić spać nie później niż po 22.

Dieta ketogeniczna

Nie byłabym sobą gdybym nie poruszyła tej kwestii chociaż pokrótce- badania pokazują, że dieta ketogeniczna u kobiet chorych na PCOS poprawia gospodarkę hormonalną, redukuje poziom testosteronu i trójglicerydów, poprawia wrażliwość na insulinę i redukuje męskie owłosienie.

Porady, które opisałam w artykule są ogólne i nie zastąpią wizyty u specjalisty. Dieta w zaburzeniach hormonalnych zawsze powinna być indywidualna i z doświadczenia wiem, że bez zmiany stylu życia i odpowiednio dobranej suplementacji pozytywne efekty dietoterapii są znacznie mniejsze.

Bibliografia:

1. Szydlarska D. i in.: Kontrowersje wokół patogenezy zespołu policystycznych jajników, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2010

2. Mavropoulos JC i in.: The effects of a low-carbohydrate, ketogenic diet on the polycystic ovary syndrome: A pilot study, Nutrition & Metabolism 2005 2:35

3. Paoli A. i in.: Beyond weight loss: a review of the therapeutic uses of very-low-carbohydrate (ketogenic) diets, European Journal of Clinical Nutrition volume 67, 2013

4. Veech RL.: The therapeutic implications of ketone bodies: The effects of ketone bodies in pathological conditions: ketosis, ketogenic diet, redox states, insulin resistance, and mitochondrial metabolism, Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids 2004; 70: 309–319.

5. Melnik BC., Schmitz G.: Role of insulin, insulin-like growth factor-1, hyperglycaemic food and milk consumption in the pathogenesis of acne vulgaris, Exp Dermatol. 2009