Dieta a zaburzenia cyklu menstruacyjnego

Dieta a zaburzenia cyklu menstruacyjnego? Temat z pewnością ważny dla każdej kobiety.

Cykl menstruacyjny to cykliczne zmiany w organizmie kobiety pod wpływem zmieniających się stężeń hormonów osi podwzgórze-przysadka-jajniki. Każda z nas ma unikatowy cykl menstruacyjny, a zakłócenia związane z jego przebiegiem często sygnalizują początek problemów z układem hormonalnym, które uniemożliwiają zajście w ciąże. Czy nasza dieta i styl życia mogą mieć wpływ na zaburzenia cyklu menstruacyjnego?

OŚ PODWZGÓRZE-PRZYSADKA-JAJNIKI

W regulacji cyklu miesiączkowego biorą udział: podwzgórze, przysadka, jajniki. Podwzgórze jest miejscem syntezy i uwalniania hormonów. Jest ponadto ośrodkiem termoregulacji, głodu i sytości, czynności seksualnych oraz snu i czuwania. Najbardziej (w kontekście cyklu miesiączkowego) będzie nas interesowała synteza hormonu GnRH, czyli gonadoliberyny, która stymuluje wydzielanie gonadotropin- LH (lutropina) i FSH (folikulotropina) z płata przedniego przysadki mózgowej. Poprzez gonadotropiny, przysadka komunikuje się z jajnikami, które w odpowiedzi produkują estrogen, progesteron oraz uwalniają komórkę jajową.

Produkcja progesteronu i estrogenu przez jajniki ma za zadanie przygotować macicę na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Gdy nie dochodzi do zapłodnienia, jajniki przestają produkować estrogen i progesteron. Dochodzi do zmian zanikowych śluzówki macicy, jej złuszczenia się i krwawienia menstruacyjnego.

Regularna miesiączka to najłatwiej zauważalny objaw prawidłowo przebiegającego cyklu miesiączkowego. O braku miesiączki mówimy, gdy krwawienie nie pojawia się przez okres 3 miesięcy. W pierwszej kolejności należy wykluczyć ciążę, następnie udać się do lekarza w celu dokładnej diagnostyki.

Dokładna analiza, wywiad i ustalenie przyczyn (których może być bardzo dużo) jest niezbędna w przypadku braku miesiączki. Lista przyczyn jest długa i obejmuje zarówno zaburzenia hormonalne, zaburzenia pracy narządów płciowych jak i przyczyny wieloczynnikowe. Najczęstsze przyczyny to PCOS, hiperprolaktynemia i niewydolność jajników.

PRZYCZYNY BRAKU MIESIĄCZKI

Przyczyny związane z nadmiarem prolaktyny

Prolaktyna to hormon produkowany przez przysadkę. Jej funkcją jest pobudzanie wzrostu gruczołów sutkowych podczas ciąży i wywołanie laktacji. Prolaktyna hamuje wydzielanie FSH i LH, dlatego jej nadmiar może być odpowiedzialny za niepłodność. Przyczyny wysokiego (niefizjologicznego) poziomu prolaktyny:

– niewydolność wątroby

– niewydolność nerek

– odwodnienie

– stres

– nadużywanie alkoholu

– produkcja ektopowa (rak wydzielający prolaktynę, torbiel na jajniku)

– niedoczynność tarczycy

– leki: tabletki antykoncepcyjne, leki przeciwpsychotyczne, leki przeciwdepresyjne, leki antyhistaminowe

– kokaina

– gruczolak przysadki

– zespół pustego siodła (pierwotny lub wtórny)

– stwardnienie rozsiane

– nadmiar wysiłku fizycznego

Przyczyny związane z hipogonadyzmem, czyli obniżeniem lub brakiem wydzielania hormonów sterydowych przez gonady. Wyróżniamy hipogonadyzm hipergonadotropowy (pierwotny, gonadalny) oraz hipogonadotropowy (wtórny, pozagonadalny). 

W hipogonadyzmie hipergonadotropowym dochodzi do strukturalnego uszkodzenia gonady i nie jest ona zdolna do produkcji wystarczającej ilości hormonów. Do przyczyn takiego stanu należą:

– dysgenezja gonad

– pomenopauzalna niewydolność jajników

– przedwczesna niewydolność jajników, która może być spowodowana chorobą autoimmunologiczną, chemioterapią, galaktozemią, świnką czy radioterapią w obrębie macicy

W hipogonadyzmie hipogonadotropowym dochodzi do obniżenia lub braku hormonów gonadropowych. Do przyczyn należą:

– anoreksja i bulimia

– nowotwór ośrodkowego układu nerwowego

– choroby przewlekłe: choroby wątroby, nerek, cukrzyca, niedobór odporności, choroby zapalne jelit, choroby tarczycy, depresja

– stres

– radioterapia w obrębie głowy i szyi

– nadmierny, regularny wysiłek fizyczny

– nadmierna utrata masy ciała, przewlekłe odchudzanie się, ciągły deficyt kaloryczny

– zespół Kallmanna

– zespół Sheehana

Inne przyczyny

– wady wrodzone: zespół niewrażliwości na androgeny, zespół Mayera-Rokitansky’ego-Küstera-Hausera

– brak owulacji hiperandrogennej spowodowany akromegalią, guzem wydzielającym androgeny (np. jajnika), chorobą Cushinga, podażą egzogennych androgenów (doping u kobiet), przerostem nadnerczy, zespołem policystycznych jajników, chorobami tarczycy, zespołem Ashermana

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA I DIETA A ZABURZENIA CYKLU MENSTRUACYJNEGO

Przyczyn jest bardzo dużo. W niektórych przypadkach (jak choroby genetyczne) nie możemy wiele zdziałać, ale są sytuacje, w których do braku miesiączki doprowadzamy się same.

,,Przez ostatni miesiąc schudłam 5 kg- byłam na niskokalorycznej diecie i zaczęłam ćwiczyć na siłowni 5 razy w tygodniu. W końcu wyglądam dobrze, ale zatrzymała mi się miesiączka. Co robić?’’

W około 10-20% przypadków za brak miesiączki odpowiedzialna jest wyżej opisana prolaktyna, a dokładniej- jej nadmiar. Pomijając przyczyny, na które nie mamy bezpośredniego wpływu (a nawet pośredniego, w niektórych przypadkach), warto zadbać o równowagę. Dążenie do idealnej sylwetki poprzez intensywne i częste treningi to nienajlepsze rozwiązanie dla kobiet z nieregularną miesiączką. Niewskazane jest również dla kobiet potencjalnie zdrowych, ale planujących zajście w ciąże w najbliższym czasie. Nadmierna aktywność fizyczna, oprócz podnoszenia poziomu prolaktyny, powoduje również zaburzenia pracy przysadki. Zwłaszcza jeżeli aktywności towarzyszy ciągły deficyt kaloryczny oraz dieta uboga w tłuszcze. Organizm kobiety w odpowiedzi na zbyt małą podaż energii zatrzymuje miesiączkę– oszczędza energię na podtrzymanie niezbędnych funkcji życiowych- reprodukcja schodzi na dalszy plan, stąd brak miesiączki.

Pozostając w tematyce diety, warto wspomnieć o skrajnych, ale coraz częstszych przypadkach- anoreksji i bulimii, w których dochodzi do podwyższonego poziomu kortyzolu w ciągu dnia, zaburzonego rytmu dobowego, wzrostu kortykoliberyny, beta-endorfin, obniżonej konwersji T4 do T3, a w konsekwencji do braku miesiączki. 

STRES

Dotychczas przeprowadzono wiele badań, które wykazują ogromną rolę stresu w zaburzeniach miesiączkowania, choć mechanizmy związane ze stresem nie są całkowicie wyjaśnione.

W reakcji na stres biorą udział dwa systemy biologiczne:

– układ SAM (współczulno-nadnerczowy)

– układ HPA (oś podwzgórze-przysadka-nadnercza)

PRZEWLEKŁY STRES = BRAK MIESIĄCZKI

Ośrodkiem, który łączy te dwa systemy jest podwzgórze. Układ SAM odpowiada za szybką reakcję na stres, czyli to co odczuwamy w pierwszej kolejności np. szybsze bicie serca. Układ HPA uaktywnia się dopiero po minutach, a nawet godzinach po otrzymaniu bodźca stresowego. Jeżeli towarzyszy nam permanentny stres, układ HPA jest ciągle pobudzony. Następstwem takiego stanu jest wzrost stężenia glukozy we krwi, zahamowanie układu podwzgórze-przysadka-tarczyca, zmniejszenie wydzielania hormonów tarczycy i hormonu tyreotropowego (TSH). Przewlekły stres powoduje wzrost stężenia kortykoliberyny, która stymuluje wydzielanie beta-endorfin i hamuje wydzielanie gonadoliberyny. W konsekwencji dochodzi do zaburzenia cyklu miesiączkowego. Ponadto obserwuje się zahamowanie wydzielania dopaminy, czego konsekwencją jest wzrost prolaktyny.

JAK SOBIE POMÓC?

Jedz

A dokładniej- jeść mądrze i z głową. Choć to trudne, szczególnie dla nas-kobiet, idealna sylwetka nie powinna być wyznacznikiem szczęścia, ponieważ nierzadko za to szczęście możemy zapłacić zbyt wysoką cenę.

Jeść mądrze i z głową- czyli jak?

Żadna restrykcyjna dieta nie jest dla Ciebie. Nie ograniczaj tłuszczów, ale jedz również węglowodany. Każdy Twój posiłek powinien być bogaty w pełnowartościowe białko i być gęsty odżywczo. Zadbaj o odpowiednią podaż cynku i witaminy B6, które są niezbędne do prawidłowej syntezy dopaminy.

Pamiętaj, że otyłość również może być przyczyną braku miesiączki. Najważniejsza jest równowaga. 

Ćwicz mniej

Dopóki Twój cykl miesiączkowy nie zostanie uregulowany ogranicz trening siłowy lub zmniejsz maksymalnie objętość treningową. Zamień ciężkie treningi na jogę, pilates, długie spacery czy rower.

Śpij

Sen jest bardzo ważny w każdym zaburzeniu i w każdej chorobie. Potrzebujesz 8 godzin snu, ale poza jego długością liczy się również jakość i godziny, w których kładziesz się spać.

Ogranicz stres

Pamiętaj, że stres to również brak snu, deficyt kaloryczny i nadmiar ćwiczeń fizycznych.

CO WIĘCEJ

Najważniejszą kwestią jest poprawna diagnostyka i znalezienie przyczyny problemów. Warto sprawdzić poziom prolaktyny, FSH, LH, kortyzolu, insuliny, TSH i hormonów tarczycy. Przyczyną może być PCOS oraz niedoczynność tarczycy, o których więcej możesz przeczytać na moim blogu- PCOS i TARCZYCA.

Należy pamiętać, że leki (w większości) przywracają tylko miesiączkę- czyli leczą objawy a nie przyczynę zaburzenia. Poza lekami, należy zadbać o cały organizm i przywrócenie homeostazy- wsparcie wątroby, wyrównanie poziomu glukozy, zadbanie o tarczycę, optymalizację masy ciała, wyrównanie niedoborów pokarmowych, zadbanie o mikroflorę jelitową. Brak miesiączki to nie tylko problem z płodnością, to również: osteoporoza, zaburzony profil lipidowy, zaburzenia odporności, zaburzenia libido oraz złe samopoczucie.

Jeżeli interesuje Cię temat Dieta a zaburzenia cyklu menstruacyjnego przeczytaj również Dieta w endometriozie

Bibliografia:

1. Master-Hunter T1, Heiman DL.: Amenorrhea: Evaluation and Treatment, Am Fam Physician. 2006 Apr 15;73(8):1374-82.

2. Zygmunt Zdrojewicz, Karolina Lelakowska: Rola stresu w problemach, zaburzeniach i preferencjach seksualnych, Seksuologia Polska 2006

3. Elżbieta Sowińska-Przepiera i in.: Czynnościowy podwzgórzowy brak miesiączki – trudności diagnostyczne, monitorowanie i leczenie, Endokrynologia Polska 2015

4. Lania A. i in.: Functional hypothalamic and drug-induced amenorrhea: an overview, Journal of Endocrinological Investigation, 2019

5. Berz K, McCambridge T.Amenorrhea in the Female Athlete: What to Do and When to Worry, Pediatr Ann. 2016

6. Fizjologia cyklu miesiączkowego, Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny